Foto: Cary Markerink

De samenwerking in een breder kader - Kaulingfreks

Waarom willen wij waarheid, “waarom niet liever onwaarheid?” Voor Nietzsche is waarheid een zaak van geloof. Geloof in de interpretatie die we van de wereld maken. Onze huis- tuin- en keukenopvatting over waarheid is een overeenstemming tussen kennis en de werkelijkheid zelf. Als zodanig is waarheid een eeuwig en statisch iets en we projecteren haar op de werkelijkheid. Deze projectie is nu problematisch. We zouden kunnen zeggen dat waarheid een menselijke zaak is. Waarheid is dan een ervaring van inzicht, van openbaarheid. Aletheia is het Griekse woord voor openbaarheid, waar ook Heidegger zich op beroept. Waarheid is het onthullen, de ervaring waarin iets zich aan ons manifesteert. Wij creëren geen waarheid; wij stellen ons ervoor open. De dingen manifesteren zich aan ons op verschillende wijzen, de waarheid verandert. Heidegger introduceert met aletheia een totaal andere dimensie aan ons waarheidsidee, namelijk de beweging. Ons klassieke idee van waarheid doet Heidegger af als juistheid. Juistheid is handig en bevestigt ons wereldbeeld, waarheid kan het veranderen, geeft ons inzicht in de wereld. Een verhaal - fictie kan waar zijn in die zin dat het ons iets openbaart.

De Duitse filosoof Hans Vaihinger probeert in ‘Die Philosophie des als ob’ (1913) een systeem van de fictie te construeren. Hij breekt een lans voor het ‘alsof’. Hij stelt het imperatief van het verzinnen centraal en het geldig maken van het verzinsel. Aan een ieder de taak zijn waarheden de construeren en te gebruiken. Renée Kool, Mark Manders, Paul Perry en Lon Robbé vonden elkaar snel in hun enthousiasme voor Vaihingers ideeën. In hun beraadslagingen zochten ze naar manieren om eigen waarheden te construeren en naar deze constructies te handelen. Tegelijkertijd werden hun gesprekken gevoed door de mogelijkheid het traditionele tentoonstellen te doorbreken. Het presenteren van resultaten van samenwerking was niet aan de orde. Net als bij de vorige groep stond het groepsproces centraal. De samenwerking zelf werd kunst. Om misverstanden te voorkomen mochten er dan geen kunstwerken voor een publiek geproduceerd en tentoongesteld worden. Ze besloten daarom hun wensen te realiseren. De kunstenaars hebben berichten gelanceerd voor op handen zijnde activiteiten en deden verslag van afgelopen gebeurtenissen. Een spel van werkelijkheden ontstond, waar de feitelijkheid in het midden werd gelaten. Maar de werkelijkheid stelt eisen aan gedrag. Mensen reageren op wat ze zelf als waar definiëren en deze reactie verplichten anderen weer te reageren. Zo is een proces van ‘alsof’niet te controleren. Het verhaal wordt werkelijkheid en deze werkelijkheid genereert gedrag. Zo ontstonden ethische discussies over het welzijn van de reuzenhagedis in de gesloten kamer, die leidden tot ingrijpen van buitenaf, waardoor de kunstenaars op hun beurt het project voortijdig afsloten. De verhalen die mensen construeren worden waar en werkelijkheid en men moet zich er vervolgens naar gedragen.

(Korte versie van Kaulingfreks, R. (1993) Welcome Stranger, p.175-178)

Foto Cary Markerink